پایگاه خبری جامعه خبر/ سید هادی کسایی زاده/ خبرنگار و روزنامه نگار/ در یادداشت قبل عنوان کردیم که خبرنگاری در بحران را می توان به سه بخش خبرنگاری پیش از بحران، خبرنگاری در زمان بحران و خبرنگاری پس از بحران تقسیم بندی کرد که ابتدا درباره خبرنگاری پیش از بحران بحث کرده و حالا خبرنگاری در بحران را معرفی می کنیم.

این یادداشت برای خبرنگارانی است که حداقل در اصول خبرنگاری، خبرنویسی، گزارش نویسی و عکاسی خبری سطح متوسط تبحر داشته باشند. بعد از دریافت نخستین خبر رخداد یک بحران (زمین لرزه، سیلاب، توفان، نشست رادیو اکتیو، آلودگی هوا، سقوط هواپیما و غیره …) چه شایعه و چه از طریق منابع رسمی و غیررسمی باید در کوتاهترین زمان ممکن تائیدیه خبر را بگیرید.

نکته قابل توجه این است که خبرنگار باید بداند در اتفاق رخ داده کدام مسئول بعنوان منبع خبر، دسترسی بیشتری به اطلاعات دارد. بعنوان مثال وقتی تصادف شدید یا خروج قطار از ریل و یا سقوط بهمن و سیلاب رخ می دهد، قطعا نخستین تیم هایی که در محل حادثه حضور دارند گروه های امداد و نجات هلال احمر، آتش نشانی و اورژانس هستند. و به دلیل اینکه هر سه سازمان به بی سیم و اتاق بحران ستاد خود دسترسی دارند سخنگوی آن سازمان می تواند دقیقترین اطلاعات را در اختیار خبرنگار قرار دهد. شاید این بهترین و آسانترین راه باشد اما انتشار هر آمار و خبری از هر منبع موثقی قانونی نیست. یعنی اینکه خبرنگار بحران باید با توجه به قوانین و مقررات اخبار را دسته بندی و ویرایش کند.

بعنوان مثال طی حادثه سقوط هواپیما در آذربایجان غربی (دی ماه 1389) نوعی دستپاچگی در تولید و انتشار اخبار رخ داد که تا پاسی از شب ادامه داشت. علت این بهم ریختگی و انتشار اخبار ضد و نقیض این بود که خبرنگاران مرتبط با بحران در محل حادثه حضور نداشتند و آنهایی هم که بعنوان خبرنگار شیفت شب در رسانه های پایتخت حاضر بودند بدون اطلاع ازقوانین و اصول و ضوابط پوشش اخبار بحران، اقدام به کسب آخرین اخبار می کردند. بعنوان نمونه در اعلام آمار کشته شده ها نهادهایی مانند هلال احمر، پلیس، اورژانس، معاون فرماندار، معاون استاندار، مسئول بیمارستان، وزیر راه و حتی نمایندگان مجلس آن شهر مصاحبه می کردند. در حالی که بر اساس قانون ایمنی راه ها تنها نهاد مسئول برای اعلام آمار کشته ها سازمان پزشکی قانونی کشور است.

نکته دیگر رعایت اصول خبرنگاری به ویزه تیتر زنی بود. بعنوان مثال برخی رسانه ها می نوشتند این حادثه 103 کشته و زخمی داشت در حالی که آمار کشته ها 71 نفر بود و جمع کشته و زخمی در تیتر اشتباه است.

آنچه باید در حوادث غیرمترقبه بعنوان خبرنگار به آن عمل کنیم در کنار رعایت اصول خبرنویسی و تیتر زنی استفاده از منابع قانونی است و هیچگاه نباید به فضای مجازی و افرادی که تخصص در خبرنگاری نداشته و هیچ شناختی از این افراد ندارید اعتماد کنید. بعنوان مثال در سیلاب مردادماه 94 در منطقه چالوس و کن بیش از 500 خبر کذب در فضای مجازی منتشر شد و متاسفانه این اخبار از سوی خبرنگاران بدون تائید صدق خبر دست به دست گردید. از مرگ 110 نفر در حادثه سیلاب تا پیدا شدن اجساد تهرانی ها در منطقه بوستان جوانمردان! که البته همگی تکذیب شد.

نکته دیگر اینکه اگر خبرنگار در محل حادثه هم حضور دارد باز هم نباید به هر اطلاعات مردمی اعتماد کند. در همین سیلاب یکی از شهروندان از مفقود شدن برادر و 5 رفیقش و دیگری از مرگ اعضای خانواده اش در رستوران گلایه داشت که تمامی این اطلاعات اشتباه بود.

در اینگونه بحران ها خبرنگار باید همانند یک کارآگاه زیرک و متخصص با یادداشت بردای دقیق از جزئیات حادثه قدم به قدم به مسئولان برای پاسخگویی برسد. گرفتن عکس با تلفن همراه و همراه داشتن دفتریادداشت کوچک و استفاده از لباس و کفش راحت و آمادگی جسمانی ابتدایی ترین اقدامات قبل از خبرنگاری در بحران است. حالا باید بعنوان یک خبرنگار با ثبت جزئیات پازل گزارش میدانی را آغاز کنید. خسارات وارده، درخواست های حادثه دیدگان، وسایل مورد نیاز، عدم حضور نهادهای مسئول، احتمال بروز حادثه مجدد، وضعیت زنان و کودکان، معیشت و تغذیه و اسکان حادثه دیدگان، وسایل ارتباط جمعی، وضعیت بهداشت و درمان، سرویس های بهداشتی، آب آشامیدنی، امنیت منطقه، سهل انگاری تیم های مستقر و غیره …

بعنوان مثال در زلزله ورزقان در سال 1391 بعد از حضور خبرنگاران مشکل سرویس های بهداشتی در منطقه رسانه ای شد و شهرداری تهران همراه با برخی نهادها به سرعت سرویس های بهداشتی پورتال به منطقه ارسال کردند.

نکته دیگر اینکه خبرنگار مستقر در منطقه بحران زده نباید خود را تافته جدا بافته از حادثه دیدگان بداند حتی در تمامی امور باید با حادثه دیدگان همدردی کند. در حادثه زلزله ورزقان گروهی از خبرنگاران با حضور در چادر مصیبت زدگان برای جانباختگان طلب رحمت کرده و با بازماندگان ابراز همدردی کردند و با انتشار وضعیت خانواده های مصیب زده و بازماندگان خردسال درخواست اقدام فوری از سوی مسئولان حمایتی داشتند. همچنین تغذیه خبرنگاران و حتی محل استراحت آنها باید همانند سایرین باشد تا با این همدردی بتواند وضعیت را مستند تر گزارش کند.

خبرنگار حق ندارد به افراد مصیبت زده قول و وعید دهد و تنها وظیفه انعکاس مشکلات را دارد. عکاسی از خانواده هایی که تمایلی به انتشار تصاویر خود ندارند ممنوع است و گاها عکاسی های مخفی موجب درگیری در آن وضعیت شده است.

این نکته باید همیشه برای یک خبرنگار حائز اهمیت باشد که حضور وی بعنوان نماینده افکار عمومی در محل حادثه حائز اهمیت است و وظیفه دیدن و شنیدن و انعکاس جزء به جزء اقدامات را دارد چرا که مدیرانی که در تهران مستقر هستند 50 درصد مشکلات و ایرادات را از طریق رسانه ها دریافت می کنند.

خبرنگار در منطقه بحران زده نباید به قول معروف در دست و پای مسئولان باشد و باید تمام اقدامات را به صورت نامحسوس یا آرام ثبت و ضبط کند. همچنین رعایت اصول ایمنی و استفاده از وسایل و تجهیزات لازم برای ایمنی از ضروریات است.

خبرنگاران زن هم باید توجه داشته باشند تا وقتی محل اسکان آنها در شب از سوی رسانه خود یا نهاد مرتبط مانند هلال احمر یا استانداری تامین نشده وارد منطقه نشوند و اگر هم مجبور شدند شب در منطقه باشند حتما با هماهنگی رسانه و نهاد مسئول باشد.

خبرنگاری در بحران قطعا زیرکی و زبردستی خاصی می طلبد اما این نباید موجب شود که خبرنگار در مورد مشکلات سیاه نمایی کند. بعنوان نمونه اگر منطقه نیاز به 50 تانکر آب یا 200 پتو داشت یا وضع چند نفر وخیم اعلام شد همان را منتشر کنند.

گزارش لحظه به لحظه خبرنگاران همراه با آمارها باید دسته بندی شده تا اخبار از هم گسیخته دست مخاطب نرسد. آمار مجروحان، نجات یافتگان و کشته شدگان و وسایل مورد نیاز باید به روز شود و بهتر است معمولا اخبار حوادث در بحران در قالب یک خبر لحظه به لحظه به روز شود مگر اینکه خبر ویژه یا اعلام نیاز باشد.

این نکته هم قابل توجه است که هرخبری درست یا غلط به سرعت به دست خانواده های بحران زده می رسد و  اردوگاه را دچار التهاب یا آرامش خواهد کرد. نکته دیگر این که خبرنگار باید به قومیت، لهجه و فرهنگ منطقه بحران زده احترام گذاشته تا خدایی ناکرده بی حرمتی رخ ندهد و در تمام طول روزهای گزارش نویسی سعی کند به مردم بحران زده نزدیک تر شده تا آنها در مقابل رسانه جبهه گیری نکنند.

خبرنگار بحران باید ورای تشریفات و ارتباطات شخصی با سازمانها حقایق را منتشر کند. بعنوان نمونه نقاط ضعف یک سازمان پررنگ نکرده و از نقاط ضعف سازمان دیگر چشم پوشی کند.

در کنار گزارش نویسی انتشار اتفاقات جالب و جذاب برای تقویت روحیه بازماندگان حادثه لازم است. از جشن تولد یک کودک تا نماز جماعت و یا ازدواج و غیره … این گزارشات و تصاویر فضای اردوگاه را با آرامش همراه خواهد کرد. حتی اگر هم رخ ندهد خبرنگار می تواند خود عامل برگزاری تدارکات نماز جماعت؛ برگزاری جشن تولد کودک و یا بازی های کودکانه و غیره با هماهنگی مسئولان مربوطه باشد.