به این آیه دقت کنید: «و َفِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجَاوِرَاتٌ وَ جَنَّاتٌ مِنْ أَعْنَابٍ و َزَرْعٌ و َنَخِیلٌ صِنْوَانٌ وَ غَیْرُ صِنْوَانٍ یُسْقَى بِمَاءٍ وَاحِدٍ و َنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِی الْأُکُلِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ»﴿رعد4﴾

«و در زمین قطعاتى است کنار هم و باغهایى از انگور و کشتزارها و درختان خرما چه از یک ریشه و چه از غیر یک ریشه که با یک آب سیراب مى‏‌گردند و [با این همه] برخى از آنها را بر برخى دیگر برترى مى‏‌دهیم بى‌گمان در این امر براى مردمى که تعقل مى‌کنند دلایل [روشنى] است».

بر اساس روایات اهل بیت علیهم‌السلام یکی از این گیاهان “خرفه” است.

در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: پیامبر(ص) حرارتى یافت، بر “خُرفه‏‌اى” دندان فشرد و از آن احساس راحتى کرد، سپس گفت: خداوندا! در آن برکت بنِه؛ در آن، شفاى 99 درد است. [اى خُرفه!] در هر جا می‌خواهى، برُوى».

همچنین در روایت دیگری از رسول اکرم(ص) آمده است: بر شما باد خُرفه که زیرکى دهد و اگر تنها یک چیز باشد که عقل را افزون می‌کند، همان است.

امام صادق علیه‌السلام نیز درباره خرفه فرموده‌اند؛ پیامبر خدا بر زمین سوخته‏‌اى پا نهاد و آن زمین، پایش را سوزاند؛ پس، پاى خویش را بر خُرفه‏ نهاد و در نتیجه، سوزش حاصله، فرو نشست؛ از آن پس، پیامبر صلى الله علیه و آله خُرفه‏ را دوست داشت، براى آن دعا می‌کرد و می‌گفت: چه گیاه پُربرکتى است.

“خرفه” را در زبان عربی، فرفخ، بقله فاطمه یا بقلة الزهرا(ع) می‌نامند چون در روایات آمده است که سبزی مورد علاقه حضرت زهرا(ع) بوده است.

امام صادق(ع) فرموده‌اند: در روی زمین گیاهی والاتر و سودمند‌تر از خرفه نیست و آن سبزی فاطمه است. (کافی ج6 ــ بحار ج66)

در زبان فارسی به خرفه پَرپهن می‌گویند چون برگهای پهن و ضخیمی دارد.

بنى‌امیه نام خرفه را تغییر دادند و بقلة الحمقاء نهادند (سبزی احمق) و گفتند: چون در مسیر گذر مردم می‌روید سبزى احمقى است!

اما بر اساس آموزه‌های طب سنتی نیز “خرفه” سبزی بسیار پرخاصیتی است؛ ساقه آن ضخیم و مفروش به‌روی زمین و مایل به سرخی و بسیار شکننده است؛ برگ آن اندک ضخیم و لزج است؛ در روزگار نه‌چندان دور، جایگاه ویژه‌ای در سفره غذایی مردم کشورمان داشته و سبزی‌فروش‌ها آن را مثل سایر سبزیجات عرضه می‌کردند اما متأسفانه به‌علل ناشناخته و البته قابل تصور به فراموشی سپرده شد؛ در حال حاضر با  اینکه خرفه به‌صورت خودرو در زمینهای کشاورزی می‌روید، کشاورزان  به‌دلیل متقاضی نداشتن، این سبزی بسیار پرخاصیت و مفید را کنده و دور می‌اندازند!

خواص “خرفه”

طبیعت خرفه، سرد و تر است، مسکن صفرا است، حرارت خون و کبد و معده را تسکین می‌دهد؛ سردرد گرم را رفع و عطش را تسکین می‌دهد، ادرارآور و در خرد کردن سنگ مثانه مؤثر است همچنین در مبتلایان به دیابت که گرم‌مزاج باشند، قند خون را کاهش می‌دهد.

مرحوم دکتر عبدالله احمدیه در مورد خاصیت ضددیابت خرفه می‌گوید: «خرفه و تخم خرفه گاه در طبایع گرم رفع دیابت را می‌نماید؛ نگارنده آن را بسیار مورد آزمایش قرار داده و مفید یافته‌ام».

به بیماران دیابتی که گرم‌مزاج هستند می‌گوییم زیاد خرفه بخورند و اگر موجود نبود، سه قاشق غذاخوری تخم خرفه را آسیاب کرده در سه فنجان آب چند ساعت بخیسانند؛ سپس از صافی گذرانده و این سه فنجان آب را صبح و ظهر و شب بنوشند.

خواص مهم خرفه در کتاب مخزن الادویه (برای پزشکان)

“برگ و ساق آن مسکن صفرا و مسکن خون و حرارت جگر و تب‌هاى حاره و عطش و دیابت و صداع حار و قاطع چرکى که از سینه آید، و تفتیت حصاة و ادرار بول نماید و جهت حرقت مجارى بول و مثانه و حابس حیض بقوت قبض و برودت خود. جهت امراض حاره بغایت نافع خصوص در بلدان و فصول حاره و چون محرور المزاجان لاغر و خشک تناول نمایند ابدان ایشان را تر و فربه، و ضماد آن با روغن کل جهت تسکین صداع حار ضربانی و سوختگی آتش و اورام حاره و با حنا بر کف دست و پاى جهت تسکین حرارت آن و ضماد بیخ آن جهت ثآلیل و برگ و ساق آن مقوى باه محرورین و مضعف مبرودین، و بالخاصیة مسقط اشتها، و اکثار آن مورث تاریکی چشم، مصلح آن مصطکى و کرفس و نعناع و تخم آن در جمیع افعال مانند آب آنست و از آن ضعیف‏‌تر”.

با مروری بر جایگاه خرفه در روایات طب اسلامی و منابع طب ایرانی به‌وضوح بر لزوم تلاش برای باز‌معرفی و احیاء چرخه عرضه و تقاضا و قرار گرفتن آن در سبد غذایی مردم پی می‌بریم.

شایسته است در فصل تابستان، مردم خصوصاً افراد گرم‌مزاج تا می‌توانند سبزی خرفه را مانند سبزی خوردن میل کنند یا به‌عنوان سبزی آش استفاده کنند؛ ترشی آن هم خوشمزه می‌شود؛ اضافه آن را ترشی بیندازید که در سایر فصول داشته باشید؛ به کشاورزان و باغداران هم بگویید آن را دور نریخته و به سبزی‌فروش‌ها عرضه کنند و هرکدام باغچه دارید آن را بکارید.