کودک برای درک دنیای اطراف خودش، پدیده¬ها را به هم تعمیم می¬دهد و تشبیه می¬کند. یعنی برای تفسیر پدیده¬های جدید، از منطقی که برای تفسیرِ وقایع پیشین استفاده کرده بود استفاده می¬کند. به عنوان مثال، با این¬که می¬داند خورشید نمی¬تواند مثل انسان¬ها بخوابد و بیدار شود، اما طلوع خورشید را به بیداری خورشید در صبح تعبیر می¬کند.

این ویژگی کودکان، می¬تواند برای والدینی که نمی¬توانند خودشان را جای فرزندشان بگذارند دردسر-آفرین باشد. در حقیقت، بسیاری از مشکلات ارتباطی والدین و فرزندان و قطع ارتباطات صمیمانه¬ی میان آن¬ها، به این خاطر اتفاق می¬افتد که درک کودک برای والدینش سخت به نظر می¬رسد.

با این اوصاف، والدینی که به تربیتِ سالم و اخلاقی کودکشان فکر می¬کنند، باید منطق¬ها و دیدگاه¬های جدید را با توجه به شرایط و با در نظر گرفتن سطح توانایی و درک کودک، به او آموزش دهند.

با نزدیک شدنِ ایام مذهبی خاص، مثل ماه¬های رمضان و محرم، بسیاری از خانواده¬های معتقد و بعضاً پایبند به مذهب، تصمیم می¬گیرند که تربیت فرزندشان را از مجرای امور و مراسمات دینی پیگیری کنند؛ به این امید که بتوانند از طریق انتقال مفاهیمِ ارزشیِ موجود در این ایام و رویدادهای خاص، فرزندشان را سالم و اخلاق¬مدار بار بیاورند. به عنوان مثال، بسیاری از این والدین اعتقاد دارند که واقعه بزرگی مثل کربلا آن¬قدر حرف برای گفتن دارد که شناساندن آن به کودکان می¬تواند یک کلاس درس¬ بزرگ برای آن¬ها محسوب شود. از این رو، با فرا رسیدن ایام محرم، این دغدغه را پیدا می¬کنند که کودکانشان را در مجالس عزاداری شرکت بدهند؛ طعم چای روضه را به آن¬ها بچشانند و به طور خلاصه، آن¬ها را از این مجالس و مراسم بهره¬مند کنند؛ اما واقعیت این است که بسیاری از خانواده¬ها عملاً نمی¬توانند در این امر موفق شوند. بسیاری از کودکان، اثرِ تربیتی مناسب را از این¬گونه مجالس نمی¬گیرند و برعکس، حتی بعضاً با موقعیت¬هایی نیز مواجه می¬شوند که آن¬ها را به طور کلی از مجالس عزاداری دل¬زده و فراری می¬کند.

در ادامه این یادداشت، سعی بر این است که با اشاره به ظرفیت¬های روانی کودکان، فضای عزاداریِ متناسب با شرایط و اقتضائات آن¬ها بهتر ترسیم شود.

کودکان، والدین¬شان را سوپرقهرمانان زندگی¬شان می¬دانند. آن¬ها گریه را نوعی ضعف تلقی می¬کنند و به این خاطر، با دیدنِ گریه پدر و مادرشان، آن¬ها را ضعیف قلمداد می¬کنند. بدیهی است که ضعیف به نظر رسیدنِ کسی که زمانی سوپرقهرمان بوده است می¬تواند به شدت در کودک احساس ناامنی و اضطراب را به وجود بیاورد.

به این خاطر، بسیاری از والدین، برای حفظ امنیت و سلامت روانی فرزندانشان، تا جای ممکن آن¬ها را از اتفاقاتِ غم¬انگیز و حزن¬آور دور نگه می¬دارند و عموماً هم گریه و اندوه خودشان را از کودکانشان مخفی می¬کنند. حالا پرسش این¬جاست که آیا عقلاً گریه والدین باید پشتِ درهای بسته باشد؟

واقعیت این است که کودکانی که هیچ¬وقت گریه پدر و مادرشان را ندیده¬اند، از نظر هوش عاطفی دچار کمبود هستند. والدین باید به فرزندانشان نشان بدهند که «گریه نشانه ناراحتی است»، دلیل دارد، یک پروسه کوتاه¬مدت است و تمام می¬شود.

اگر کودکان با گریه پدر و مادر ناآشنا باشند، مجلس عزای امام حسین(ع) می¬تواند موجب دل¬زدگی آن-ها از محرم و امام حسین(ع) شود؛ اما آشنایی با فضای گریه والدین، می تواند آن¬ها را نسبت به کشف علت گریه ترغیب کند. پیوند واقعی کودک با امام حسین(ع) نیز، عملاً در فضای عاطفی است که اتفاق می¬افتد. اما از آن¬جایی که کودک نمی¬تواند در حد فهم یک بزرگسال به کمالات شخصیتی مثل امام حسین(ع) واقف شود، تفاوتی میان گریه بر امام حسین(ع) با گریه¬های دیگر نمی¬بیند. علت اجتناب از شیون و بی¬تابی در حضور کودک نیز همین است.

کودکان در مرحله¬ی رشدِ تصوراتِ تخیلی هستند. آن¬ها به دلیل ذهنِ فعال و خلاقی که دارند، از هر چیزی در تاریکی برای خودشان یک هیولا خلق می¬کنند و سپس از آن هیولا می¬ترسند. ترس از تاریکی غالباً به این دلیل اتفاق می¬افتد که کودک در آن موقعیت، احساس ناامنی و اضطراب می¬کند. چون گمان می¬کند که قرار است توسط آن موجودِ خیالی آسیب ببیند.

تاریکیِ مجالس عزاداری أبی¬عبدالله، خوشایند کودکان نیست و تصویر نامناسبی از این مجالس را در ذهن آن¬ها به وجود می¬آورد. به این خاطر، والدین نباید کودکانشان را به مدتِ طولانی در تاریکی نگه دارند. حفظ تماس فیزیکی، مثل در آغوش گرفتن کودکان یا گرفتن دست آن¬ها در زمان خاموش بودن لامپ¬ها نیز، می¬تواند در بازگرداندن آرامش به آن¬ها کمک کند.

کودکان عموماً پر جنب و جوش هستند، توان جسمی و روحی کمی دارند و در نتیجه، حوصله¬شان محدود است. به سختی می¬توان یک کودک را برای زمانی بیشتر از چند دقیقه در یک جا ثابت نگه داشت. بی¬توجهی به میزان حوصله و صبر کودک، او را عصبی، خسته و دل¬زده می¬کند. بنابراین والدین باید برای توجه به حال و اوضاع کودک، زمان حضور در مجالس عزاداری را تا جای ممکن مختصر و کوتاه کنند.

شیوه برخورد والدین، قبل از عزاداری، حینِ عزاداری و بعد از آن، می¬تواند تعیین¬کننده نگرش فرزندان به این موضوع باشد. برخوردهای خشن، تحقیرآمیز و تحکم¬آمیزِ والدین با فرزندان دراین مجالس، آن¬ها را از این جلسات دل¬زده و بیزار می¬کند.

کودکان نمی¬توانند مانند بزرگسالان مبادی آداب باشند. ما نمی¬توانیم از کودکان انتظار داشته باشیم که مثل بزرگ¬ترها شرایط عزاداری را درک کنند، یک گوشه بنشینند و سوگواری کنند. کودک باید کودکی کند. شیطنت و بازیگوشی، ذاتیِ کودکان است و به این خاطر، والدین باید همیشه اسبابِ ¬بازی و سرگرمی را برای آن¬ها فراهم کنند.

محرومیتِ کودک از چیزهایی که دوست دارد و نسبت به آن¬ها احساس نیاز می¬کند، می¬تواند خاطره بدی از مراسم¬های عزاداری در ذهن او ایجاد کند. والدین می¬توانند با همراه داشتنِ مدادرنگی، قلم و کاغذ و خوراکی¬های موردِ علاقه کودک در مجالس عزاداریِ امام حسین، برای او خاطراتِ خوشایندی خلق کنند.

این روزها در بسیاری از مراسم¬های عزاداری، مداحان و عزاداران، مدام به کودکان برای رعایت سکوت، یک¬جا نشستن و آرام بودن تذکر می¬دهند. از آن¬ها می¬خواهند که نظم مجلس را به هم نزنند و در حقیقت، آن¬ها را به انجام رفتاری خلاف میلشان مجبور می¬کنند.

مجلس عزای هوشمندانه مجلسی است که در حاشیه آن، فضایی نیز برای تجمع کودکان هم¬سن¬و¬سال فراهم شده باشد. کودکان باید بتوانند در عین حال که صدای سخنران و آوای روضه را می¬شنوند، به بازی آزادانه هم مشغول باشند.

خیال¬پردازی و تصویرسازی، بخشی از فرایند رشدی کودکان است. کودکان با قوه تخیلشان می¬توانند مهارت¬های بسیاری را یاد بگیرند؛ تقویت تفکر غیر انتزاعی و افزایش مهارت¬های زبانی و ارتباطی، از جمله فواید و دستاوردهای تصویرهای تخیلی است. با این همه، قوه تخیل می¬تواند در برخی موارد ضررهایی را نیز برای کودک به دنبال داشته باشد.

در برخی از مجالس و هیئات عزاداری، روضه¬خوانان بدون این¬که سن و حالِ مخاطبینِ خودشان را در نظر داشته باشند، به توصیف صحنه¬های مُثله شدنِ امام حسین(ع) و یارانش می¬پردازند. تشریح جزء به جزءِ بریده شدن سر و دست در این مجالس، می¬تواند حال روحی کودکانی را که با دقت به توصیف این وقایع دردناک گوش می¬دهند به هم بریزد و باعث ترس آن¬ها شود. کودکان با قوه تخیلی که دارند، به این توصیفات شاخ و برگ می¬دهند و تصاویر آزاردهنده¬ای برای خودشان خلق می¬کنند.

اما از آن¬جایی که برخی از روضه¬خوانان، در مجالس آزاد و عمومی، به توضیح مکشوف این وقایع می-پردازند و ماجرای کشته شدنِ امام حسین(ع) و فرزندانشان را مو به مو و با جزئیات تشریح می¬کنند، این وظیفه والدین است که پیش از شرکت در مجلس، از کیفیت آن اطلاع حاصل کنند.

اگر قرار بر این است که کودک با شرکت در مجلس عزای امام حسین، تأثیر مثبت بگیرد، باید از هر مجلسی که در آن صحنه¬های باز و خشن روایت می¬شوند دوری کند.

ترجیحِ والدین در انتخابِ مجالس و هیئت¬ها، باید انتخابِ کودک باشد. گاهی کودک دوست دارد در مجالسی شرکت کند که همسالانش در آن شرکت می¬کنند. در چنین مواردی، بهتر است که والدین نظر کودک را به نظر خودشان ترجیح دهند.

کودکان باید بتوانند پاسخ سؤالات خودشان را راجع به حادثه کربلا، از والدینشان دریافت کنند. این¬که دارند کجا می¬روند، چرا می¬روند و چرا در این مراسم عزا شرکت می¬کنند، می¬تواند آن¬ها را به شدت نسبت به نکات تربیتی این واقعه حساس و ترغیب کند.

کودکان به دلیل این¬که پاکی فطری خود را از دست نداده¬اند، می¬توانند به سرعت با ابعاد مختلف و شخصیت¬های متفاوت حادثه کربلا ارتباط درونی برقرار کنند. این¬که نباید با کسی بد کرد، نباید به کسی ظلم کرد و موجب آزار کسی شد، می¬تواند تا سال¬ها به عنوان یک ذهنیتِ ثابت در شخصیت کودکان باقی بماند و آن¬ها را نسبت به بسیاری از خطاها مصون کند.

همین¬که کودکان بتوانند توصیفِ برخی از مهربانی¬های امام حسین(ع) را با زبانِ ساده و کودکانه بشنوند، برای آشنایی و پیوند آن¬ها با این مکتب کافی است. این آشنایی ساده اما سالم، می¬تواند زمینه را برای معرفت عمیقِ کودکان در سال های آتی فراهم کند.

از آن¬جایی که کودکان نمی¬توانند استدلال¬های پیچیده و مفاهیم انتزاعی را تصور و تخیل کنند، آموزش فلسفه عظیم قیام عاشورا باید متناسب با فهم آن¬ها صورت بگیرد. کودکان زبان محبت را می¬فهمند. می-توانند از خودگذشتگی، توجه، مهربانی و دوستی را درک کنند؛ از این رو، بیان صحنه¬هایی از محبت امام حسین(ع) نسبت به خواهرش، حضرت زینب(س) و یا توضیح داستان¬هایی که محبت امام حسین(ع) را به فرزندان و یارانشان توصیف می¬کند می¬تواند تا سال¬های نوجوانی هم تأثیر خودش را بر رفتار کودک بگذارد.

والدین بهترین الگوی کودکان هستند. این یعنی کودکان همواره سعی می¬کنند آن¬چه را که می¬شنوند و می¬بینند، ابتدا در والدین خودشان بیابند. پس اگر کودکان میان آن¬چه که از والدین می¬بینند، با آن¬چه که از داستان¬های محرم و در توصیف اخلاق امام حسین(ع) و یارانش می¬شنوند ارتباطی نبینند، به احتمال زیاد نسبت به توصیه¬های اخلاقی بی¬اعتنا خواهند شد.

والدین باید در هر شرایط سنی و به فراخور حال کودکشان، داستان¬هایی را که از محرم و امام حسین(ع) بیان می¬کنند، برای کودک انتزاعی¬تر و ملموس¬تر کنند. حس خوب و حبّ نسبت به اهل¬بیت (ع) می¬تواند آن¬چه را که در دوران کودکی در کودک نهادینه شده است، در سنین نوجوانی به جریان بیندازد. توصیف ماجراهای سنگین کربلا، در سنینی که کودک درکی از آن¬ها ندارد، جز ناراحتی¬های عمیق، چیزی برای او به ارمغان نخواهد آورد.

۱. هدف اصلی تمامیِ مراسمات سوگواری معصومین(ع)، تربیتِ اخلاقی والدین و کودکان‌ است. با اندک سرچ و تحقیقی می‌توان دریافت که هدف بعثت انبیا نیز همین بوده است. در واقع دین بدون اخلاق، تهی‌مایه و هیچ است؛ چه رسد به مراسم عزاداری.

۲. عزاداری و گریه بر مصیبت‌های وارد شده بر معصومین(ع)، تنها هدفِ برگزاریِ مراسمات و جلسات مذهبی نیست؛ این عزاداری‌ها، اهداف بزرگی دارند که برخی از آن¬ها را می‌توان به طور خلاصه این‌گونه توصیف کرد:

تقویت مسائل روحی و روانی، تزکیه نفس، معرفی معصومین(ع) به عنوان الگوی مسلمانان، ایجاد وحدت میان امت مسلمان، معرفی اسلام حقیقی به جهانیان، کسب معنویت و تعلیم معارف دینی و اهداف والای دیگری که اگر مسلمین به آن¬ها توجه کنند، می¬توانند بسیاری از مشکلات را از جامعه اسلامی برطرف کنند.