به گزارش پایگاه خبری تحلیلی جامعه خبر ، ایران با داشتن ۱۵ درصد منابع گاز جهان در جایگاه دوم و با مالکیت ۱۰ درصد ذخایر نفت، سومین تولیدکننده نفت جهان محسوب می‌شود. حال باید دید این کشور در تامین انرژی برای بیش از ۹۱ میلیون شهروند خود (با احتساب حداقل۱۰ درصد اتباعِ ساکن) به چه جایگاهی دست یافته ‌است؟ البته قطع برنامه‌ریزی‌شده حامل‌های انرژی در تمام جهان امری عادی است و در مواقع ضرورت، فارغ از توسعه‌یافته بودن یا نبودن کشورها، چنین اقدامات جبرانی برای رفع کمبودها انجام می‌شود.

بررسی آمار تولید و مصرف، نشان می‌دهد هرساله در حوزه برق نسبت به نیاز کشور، با کمبود مواجه بوده‌ایم. این ناترازی در سال ۱۴۰۱ معادل ۹۶۹۰ مگاوات و در سال ۱۴۰۲بیش از۱۲۴۰۰مگاوات بوده است.

براساس برآوردها، میزان برق مورد نیاز کشور در سال ۱۴۰۳ معادل ۷۷۰۰۰ مگاوات است اما ظرفیت تولید آن ۶۳۰۰۰ مگاوات یعنی ۱۴۰۰۰ واحد کمتر از نیاز است. این ناترازی در سال ۱۴۰۴ به حدود ۲۴هزار مگاوات یا یک سوم نیاز کشور خواهد رسید.

وضعیت نیروگاه‌های کشور

طبق اعلام مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی، در ایران ۸۵ نیروگاه برق‌آبی وجود دارد که جمعا ۱۲۲۵۵ مگاوات برق کشور را تامین می‌کنند. نیروگاه‌های فعال در خوزستان با مجموع ۸۲۸۰ مگاوات مهمترین آنها است. در سال جاری به علت کاهش ذخیره آب سدها حجم تولید برق در این بخش با کاهش بیش از هزارمگاوات همراه بوده‌است.

اما عمده برق تامین‌شده در کشور بالغ بر بیش از ۴۹ هزار مگاوات حاصل فعالیت ۹۲ نیروگاه گازی، سیکل ترکیبی، حرارتی و دیزلی است که مهمترین آنها نیروگاه دماوند دراستان تهران با تولید ۲۸۶۸ مگاوات برق، شهیدسلیمی نکا در مازندران با ۲۲۱۳ مگاوات، رودشور ساوه با ۲۱۶۲ مگاوات و شهید رجایی در قزوین با ۲۰۴۲ مگاوات است. تجدید و نوسازی ۹۰ درصد نیروگاه‌های فرسوده حرارتی با بازده یک سوم ظرفیتِ تولید و آلایندگی بالا، توجیه اقتصادی ندارد. ۲۱ نیروگاه با بیش از ۴۵ سال قدمت، قبل از انقلاب احداث شده و تعداد بسیاری نیز بالای ۳۰ سال عمر دارند.

در سال ۱۴۰۳هزینه ساخت یک نیروگاه ۱۰ هزار مگاواتی، حدود ۵ میلیارد یورو است که با نرخ ارز(۸۰هزارتومان) بالغ بر ۴۰۰هزارمیلیارد تومان محاسبه می‌شود.

انرژی‌های تجدیدپذیر شامل ۲نیروگاه زیست گاز با تولید ۳مگاوات، ۱۱نیروگاه بادی مجموعا ۳۵۵ مگاوات، ۲۴ نیروگاه فتوولتائیک یا خورشیدی مجموعا ۲۰۰مگاوات و تنها نیروگاه هسته‌ای کشور در بوشهر با۹۰۰مگاوات، در چرخه تأمین برق کشور فعالیت دارند.

به این ترتیب در حال حاضر نیروگاه‌های برق‌آبی ۱۳ درصد و واحدهای حرارتی کمی بیشتراز ۸۱ درصد (مجموعا شامل واحدهای گازی ۱/۲۶ درصد، واحدهای بخاری ۹/۱۶، سیکل ترکیبی ۳/۳۸ و دیزلی ۴/۰) در تولید برق کشور سهم دارند. همچنین حجم برق تولیدی در نیروگاه‌های تجدیدپذیر ۱/۳ و نیروگاه‌های پراکنده ۲/۸ درصد محاسبه می‌شود.

تلاش برای ماندن در هاب صادرات

مدیران کشور به طور سنتی سعی داشته‌اند تا صادرات برق به سه کشور عراق، پاکستان و افغانستان و واردات آن از کشورهای آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان به طور پایدار و منظم انجام شود تا این بازار برای ماندن در مسیر تبادل انرژی منطقه حفظ شود. با شدت گرفتن ناترازی برق، تنها در دوره ریاست جمهوری سیزدهم بود که برای مدت کوتاهی با قطع انتقال برق به عراق صادرات از ۲۰۰۰ مگاوات در سال ۱۴۰۰ به ۱۵۰ مگاوات کاهش یافت؛ این اقدام هم در حل معضل ناترازی موثر نبود. در عین حال صادرات سوخت مایع، خالی شدن مخازن ذخیره سوخت و تعلل در نوسازی و تعمیر برخی نیروگاه‌ها موجب کاهش قدرت تولید برق و مواجهه با زمستان سرد در دوره ریاست جمهوری بعدی شد.

هفتم آبان امسال مصطفی رجبی مشهدی مدیرعامل توانیر با اعلام این‌که ناترازی در حوزه برق و انرژی دیگر معنا ندارد و این، کمبود شدید در کشور است؛ گفت: “فقط ۴۰درصد مخازن سوخت نیروگاه‌ها پر است؛ این سخنان در حالی بیان شد که در آبان ماه دولت چهاردهم به علت نگرانی از کاهش سوخت نیروگاه‌ها مجبور به قطع روزانه دو ساعت برق در کشور شد.

یک ماه بعد نیز رئیس جمهور بر کمبود گاز صحه گذاشت. وی در ویدیویی به مردم هشدار قطع گاز برای ساعات طولانی را داد و از آنها خواست با کاهش ۲درجه گرمایش منازل به صرفه جویی مصرف گاز کمک کنند. وی به علاوه در مصاحبه‌ای اعلام کرد حاضر است برق و گاز ادارات ریاست جمهوری و برق خانه‌اش قطع شود تا چراغ صنایع و کارخانه‌ها خاموش نشود؛ با این حال میزان خسارت قطعی برق صنایع در سال جاری ۸۰۰۰ میلیارد تومان محاسبه شده است.

علت کمبود شدید حامل‌های انرژی در دولت چهاردهم

رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران، هاشم اروعی با تایید خالی شدن مخازن ذخیره سوخت مصادف با ماه‌های پایانی دولت سیزدهم، گفت: سطح ذخایر گازوئیل تا تاریخ ۳۱ مرداد ۱۴۰۳ نسبت به سال گذشته آن ۱/۳ میلیارد لیتر کاهش داشته و ذخیره مازوت هم ۱/۳ میلیارد لیترپایین‌تر بوده‌است. همچنین ۴۷۱ میلیون لیترنیز در بازار بورس عرضه شده است. به همین دلیل واردات آن با قیمت‌های بالاتر انجام شد و هزینه سنگینی بر دوش اقتصاد گذاشت.

وی در ادامه گفت: به علاوه که در مدیریت همان دوره تعمیرات پالایشگاه‌های گازی و نفتی کشور در پنج ماه نخست سال ۱۴۰۳ انجام نشد و به شهریور، مهر و آبان موکول شد که با استقرار دولت چهاردهم و تکمیل تعمیرات، میانگین تولید و تحویل روزانه سوختِ‌معادل (گاز، نفت‌گاز و نفت کوره) به نیروگاه‌ها تا ۲۰ آذر به حدود ۲۸۵ میلیون لیتر در روز رسیده است، یعنی ۲درصد بیشتر از میانگین تحویل سوخت در همین بازه زمانی در سال گذشته که حدود ۲۷۸ میلیون لیتر در روز بود.

اروعی در ادامه با تاکید بر اینکه تقریبا یک سوم گاز تولید کشور به نیروگاه‌ها اختصاص می‌یابد اما بازده آنها به علت فرسودگی  فقط ۳۷ درصد است و ۲۵ درصد برق نیز در شبکه توزیع هدر می‌رود؛ افزود: در سال‌۱۳۶۴، حدود ۳۵‌ درصد برق تولیدی کشور وابسته به گاز بود. در دوسال‌ گذشته یعنی‌۱۴۰۱ این وابستگی به ۸۶‌ درصد و در ۱۴۰۲ به ۹۳درصد رسید. همچنین عرضه گازوئیل به نیروگاه‌ها به ۴ درصد و مازوت به ۳ درصد کاهش یافت.

افزایش ۲۲درصدی مصرف خانگی

عباس علی آبادی، وزیر نیروی دولت چهاردهم در مقایسه مصرف برق کشور و سایر نقاط جهان گفت: علی‌رغم اینکه از سال ۵۷ تاکنون رشد جمعیت جهان مشابه کشور ما بوده است اما رشد مصرف برق در جهان ۳/۴ برابر و در ایران حدود ۱۲ برابرِ بوده است. همچنین میانگین رشد مصرف پیک سالانه که طی ۱۰ سال گذشته حدود ۴/۷ درصد بود در سال جاری با افزایش ۶۵۰۰ مگاوات به ۸/۷ درصد یعنی حدود دو برابر رسیده است. از طرف دیگر روند افزایش ظرفیت نیروگاه‌ها در دهه گذشته به ویژه در سال‌های اخیر متناسب با رشد مصرف نبوده؛ به طوری که در پیک مصرف سال جاری این کمبود تا مرز ۲۰ هزار مگاوات ناترازی هم رسیده است.

سوخت‌های فسیلی نقطه ضعف نیروگاه‌ها

درجهان گازوئیل، مازوت و زغال سنگ به عنوان سوخت ارزان برای نیروگاه‌های حرارتی از محبوبیت زیادی برخورداراند و در کشورهای معدودی مثل ایران گاز اصلی‌ترین منبع سوخت محسوب می‌شود.

افزایش تولید گاز

تولید گاز ایران در سال۱۴۰۱ معادل روزانه ۵۱۰ میلیون مترمکعب و سال ۱۴۰۲ حدود ۷۵۰ میلیون مترمکعب بود. به گفته محمدرضا جولایی مدیر هماهنگی و نظارت بر تولید شرکت ملی گاز ایران حجم تولید در سال ۱۴۰۳ به روزانه ۸۶۰ میلیون مترمکعب افزایش یافته‌است که ۴۷۰ تا ۵۰۰ میلیون مترمکعب آن به مصارف خانگی، تجاری و صنایع می‌رسد؛ ۷۰ میلیون مترمکعب به نیروگاه‌ها انتقال می‌یابد، ۳۰میلیون متر مکعب صادر، ۱۳۰میلیون صرف صنایع مادر و ۳میلیون و ۷۵۰ مترمکعب در مخازن اضطراری (سالانه ۳ میلیارد و ۳۰ میلیون مترمکعب) ذخیره می‌شود.

اگرچه به نظر می‌رسد حجم تولید شده افزایش یافته اما در سه سال اخیر میزان رشد تولید گاز فقط ۱/۶ درصد بوده‌است در حالی که دریک دهه قبل میانگین رشد تولید گازبه ۵ درصد رسیده‌ بود. همچنین پرداخته نشدن به موضوع ذخیره‌سازی گاز برای کنترل افت فشار اوج بار مصرف در فصول سرد سال همواره کشور را دچار کمبود سوخت کرده‌ است. حجم مخازن گاز در دو منطقه شوریجه خراسان رضوی و سراجه قم فقط ۱ درصد است در صورتی که طبق استاندارد جهانی باید ۱۰ درصد باشد.

امسال با شروع فصل پاییز مصرف روزانه گاز در کشور به ۷۹۴ میلیون متر مکعب یعنی ۲۱۸میلیون مترمکعب بیشتر از معمول رسیده‌است. به این ترتیب اگرچه تولید گاز در نیمه سال ۱۴۰۳ با افزایش ۱۲میلیون مترمکعبی همراه بوده؛ با توجه به افزایش مصرف داخلی، کشور دچار بحران در تامین سوخت نیروگاه‌ها شده‌است. این افزایش مصرف در ایران ۵/۳ برابر میانگین جهانی تخمین زده‌ می‌شود.

همچنین ایران با وجود سهم ۳۳ درصدی از منابع بزرگترین میدان گازی جهان یعنی پارس جنوبی به دلیل ضعف فن‌آوری و تکنولوژی ناشی از تحریم‌ها و سوء مدیریت، در برداشت ناتوان شده و احتمال افزایش ۵ برابر ناترازی در سه سال آینده دور از ذهن نیست. به این ترتیب کسری روزانه ۲۶۰ میلیون متر مکعب گاز در سال جاری به بیش از ۳۷۳ میلیون متر روزانه در سال ۱۴۰۶ خواهد رسید.

مازوت(نفت کوره) و گازوئیل

روزانه ۱۰ پالایشگاه، ۶۴ میلیون لیتر مازوت در ایران تولید می‌کنند که به علت ضعف فن‌آوری، کیفیت پایینی دارد. در ایام معمول ۱۳ میلیون لیتر و در فصل سرما تا ۳۵ میلیون لیتر از آن در اختیار نیروگاه‌های کشور قرار می‌گیرد و بقیه در مخازن عظیمی انبار می‌شود؛ اما ۲/۵ میلیارد لیتر از مخازن همواره خالی است.

در کشورهای پیشرفته، مازوت یکی از محبوب ترین سوختها محسوب می‌شود. آنها از نوعی مازوت با گوگرد پایین استفاده می‌کنند که پس از سوختن  ابتدا با روش تقطیر جزء‌به‌جزء تبدیل به دیزل (گازوئیل) شده و سپس برای تامین سوخت نیروگاه‌ها استفاده می‌شود. همچنین تکنولوژی و فیلترهای مخصوصی که با استفاده از آب فراوان برای تصفیه گازهای ناشی از فعالیت نیروگاه‌ استفاده می‌شود؛ از آلوده‌کنندگی آن می‌کاهد. اما کشورهایی که تسهیلات ترکیب یا تقطیر مازوت را ندارند به طور مستقیم از خود این سوخت استفاده می‌کنند.

از آنجا که ایران فاقد تکنولوژی تولید مازوت استاندارد است و همچنین محل احداث چهارده نیروگاه‌ مازوت‌سوز در آن دور از منابع اب واقع شده و امکان به کارگیری فیلتراسیون وجود ندارد؛ آلودگی محیطی این سوخت در فصول سرد فاجعه‌بار و معادل ۷ درصدتخمین زده ‌می‌شود.

در روزهای سرد سال روزانه ۱۱۰ میلیون لیتر گازوئیل در کنار گاز به نیروگاه تحویل داده می‌شود؛ با توجه به اینکه مصرف گازوئیل در بخش حمل و نقل و صنایع نیز تقریباً همین میزان است؛ تأمین گازوئیل مورد نیاز  کشور با چالش همراه است. البته مدیریت ناصحیح انرژی باعث شده است که ایران در جهتی خلاف کشورهای جهان و به سمت افزایش وابستگی به سوختهای فسیلی حرکت کند. اما با اعلام دولت جدید برنامه‌هایی در جهت کاهش این وابستگی و افزایش استفاده از انرژی های پاک در دست اجرا است.

ناصراسکندری، سرپرست معاونت راهبری تولید شرکت برق حرارتی ۶ آذر درباره برنامه های آینده گفت: تعمیرات نیروگاه‌های ۴۰ هزار مگاواتی، تکمیل ۱۵۰۰ مگاوات نیروگاه‌های ناتمام دیگر و احداث ۱۵ نیروگاه تجدیدپذیر با قدرت تولید ۳۰۰۰ مگاوات در دست انجام است تا ظرفیت تولید برق را در تابستان سال آینده به ۱۰۹ هزار مگاوات افزایش دهیم.

بیست روز بعد از اعلام این سخنان بود که به علت کمبود سوخت ناشی از افزایش مصرف در بخش خانگی در فصل سرما و کافی نبودن ذخایر سوختی، ۱۳نیروگاه معادل ۸۵۰۰ مگاوات ظرفیت تولید از مدار خارج شد؛ گاز هشت پتروشیمی تولیدکننده متانول در پارس جنوبی قطع شد؛ و اطلاعیه قطع برقِ تمامی شهرکهای صنعتی از سوی دولت صادر شد. به این ترتیب صنایع ملزم به فعالیت در شب شدند زیرا برق این واحدها به مدت دوهفته از ساعت ۸ تا ۲۲ قطع می‌شود و نیز اعلام شد فعالیت مشاغل و مغازه‌های غیرضروری با مصرف برق بالا ممنوع است و در صورت تخلف از این اعلامیه، پلمپ می‌شوند. به این ترتیب دولت چهاردهم به عنوان وارث سوءمدیریت‌های دولت‌های پیشین عملا مجبور است برای گذار از بحران انرژی، شش ماهه دوم ۱۴۰۳ را با اتخاذ تدابیر تاب‌آوری و صرفه جویی‌های انتحاری برای جبران هدررفت حامل‌های انرژی سپری کند.

انتهای پیام