به گزارش پایگاه خبری جامعه خبر، موسسات آموزش عالی در ایران از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند. دلایل ضعف آموزش عالی در ایران عبارتند از:

– مدیریت ناکارآمد نیروی انسانی

– سطح عرضه کمتر از تقاضا است

– استفاده از روشهای آموزشی سنتی و از دور خارج شده، اساساً بر اساس حفظ کردن مطالب

– عدم استفاده از روش های تشویقی برای معلم ها و استادهای دانشگاه و دانشجویان موفق

دولت و شرکت های دولتی، کارفرمای اصلی در ایران می باشند، به خصوص برای فارغ التحصیلان دانشگاهی. هدف اصلی برنامه ریزی آموزشی نیز تربیت کارمندان دولتی آینده بوده و هست. این در حالی است که جهانی سازی، خصوصی سازی، افزایش جمعیت و کاهش بودجه های دولتی، بازار جهانی را به سمت بخش خصوصی برده است. محققان معتقدند دلیل اصلی بیکاری در میان فارغ التحصیلان دانشگاهی، عدم تحول و توسعه دوره های آموزش عالی مطابق تغییرات بازار بوده است.

سازمان های بین المللی همچون بانک جهانی و سازمان توسعه و مشارکت اقتصادی معتقدند دولت ها می توانند با حمایت از کارآفرینی و نوآوری، شرایط اقتصادی و بیکاری را بهبود بخشند. در دهه اخیر، دولت ایران از کارآفرینی حمایت کرده است و در برنامه سوم و چهارم توسعه، راهکارهای کارآفرینانه برای حل مشکلات اقتصادی پیشنهاد گردیده است.

طرح توسعه کارآفرینی در دانشگاه ها (KARAD) طرحی است که در برنامه سوم توسعه (۲۰۰۵-۲۰۰۰) توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ۱۳ دانشگاه ایرانی به اجرا در آمد. در این طرح، در ایجاد روحیه و فرهنگ کارآفرینانه و ساختن موسسات حمایتی و رفاهی همچون مراکز کارآفرینی، پارک های علوم و فناوری و تسهیلات واسط، سرمایه گذاری شد. در طرح چهارم توسعه (۲۰۰۵– ۲۰۰۹)، اهمیت بیشتری به برنامه های توسعه کارآفرینی از طریق آموزش و حمایت های مستقیم و غیر مستقیم انجام گرفت.

هم اکنون مراکز توسعه کارآفرینی و نوآوری در ۱۰۶ شعبه دانشگاهی، انواع دوره ها به افرادی که خواهان ایجاد کسب و کار یا یک شرکت هستند، ارائه داده می شود. چند دانشگاه نیز دوره های تربیت معلم در این زمینه ارائه می دهند. اما در این میان، تنها چند دوره انتخابی ارائه داده می شوند، همچون “مبانی مدیریت کارآفرینی” و “مقدمه ای بر کارآفرینی”، که در آنها مسائل و مهارت های مربوط به نوشتن طرح کسب و کار و شروع و مدیریت کسب و کار، یاد داده می شود.

هم اکنون ۲۲ پارک علوم و فناوری در ایران افتتاح شده اند (۲۰۰۹) که به ایجاد صنایع “دانش مبنا” مشغولند. هدف اصلی پارک علوم و فناوری، کارآفرینی با ایجاد ارتباط میان منابع علمی و اقتصادی یک منطقه می باشد. این کار در پارک های علوم و فناوری با کمک به افراد برای بناینگذاری سازمان یا شرکت، آموزش، مشاوره و ارائه خدمات با هزینه پایین و اجاره کم قیمت مکان برای برقراری کسب و کار جدید انجام می گیرد.

بیش از سی وبگاه ایرانی در زمینه کارآفرینی اجتماعی ایجاد و بیست کتاب و هزار مقاله علمی از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ در زمینه کارآفرینی در ایران به چاپ رسیده است، همچنین دو ژورنال علمی در این زمینه به چاپ می رسد.

چالش های مربوط به کارآفرینی اجتماعی در ایران را می توان نتیجه تحولات پیچیده و غیر قابل پیش بینی جامعه دانست. دانشگاه ها می بایست با تقاضای روزافزونِ اتکا به نفس و استقلال بیشتر و برنامه ریزی های استراتژیک با رویکرد کارآفرینانه روبرو شوند، که هم زمان باعث به وجود آمدن فرصت های بیشتر و با لا رفتن میزان ریسک می شود. برای فعالیت در در این فضا، می بایست به صورت رقابتی منابع موجود را تا حداکثر ممکن به کار گیرند و همچنین فرصت های جدید و متوع یادگیری برای خود و برای دانشجویان به وجود آورند. چالش ها هم داخلی هستند و هم خارجی.

چالش های داخلی

شاگردان

– تعداد دانشگاه ها در ایران در حد غیر متعارفی افزایش یافته است، که به کاهش کیفیت نظام آموزشی قدیمی و همچنین نظام کارآفرینانه جدید انجامیده است.

– باید در سطوح دبستان و راهنمایی تاکید بیشتری بر حل مساله و تفکر خلاق صورت گیرد.

– دانش آموزان ایرانی برای راه یافتن به دانشگاه سخت کوشش می کنند و برای راه یافتن به دانشگاه، باید امتحانی مشکل را به نام کنکور بگذرانند. متاسفانه، اکثر آنها از آمادگی کافی برای فعالیت در بازار کسب و کار برخوردار نیستند. اکثراً قابلیت های عملی و مهارت های حرفه ای ندارند.

– فارغ التحصیلان به دلیل عدم آزادی در انتخاب رشته دانشگاهی، علاقه مند به حوزه تخصص خود نیستند. پسرها برای امتنان از دوره اجباری دوساله سربازی، هر رشته ای را که می توانند انتخاب می کنند. در نتیجه دانشجویان زیادی که علاقه مند به کشاورزی نیستند، کشاورزی می خوانند. بر اساس یکی از مطالعات، بیش از بیست درصد از دانشجویان به رشته تحصیلی خود علاقه ای ندارند.

منابع درسی

– اهداف و دستاورد های آموزش کارآفرینی در شمردن تعداد سازمان هایی که با کمک دانشگاه بنیانگذاری شده خلاصه نمی شود. آموزش کارآفرینی مَنِش کارآفرینانه، طرز برخورد با مسائل، و مهارت های شخصی را شامل می شود. به کار گرفتن این مهارت ها و شخصیت کارآفرینانه است که به تاثیر مثبت پایدار بر اقتصاد و اجتماع می انجامد. منابع درسی می بایست در راستای ایجاد روحیه کارآفرینی و نوآوری در میان دانش آموزان و دانشجویان طراحی شوند.

– واحدهای درسی کارآفرینی در ایجاد مهارت ها و روحیه کارآفرینی ناموفق بوده اند. کارآفرینی به صورت مستقل و نه به صورت نهادینه در انواع رشته های تخصصی، درس داده می شود.

– مواجهه با کارآفرینی در غالب یک درس به مَنِش یک کارآفرین و دیگر دستاورد های مثبتی که از نهادینه شدن کارآفرینی انتظار می رود منجر نمی شود.

– واحدهای کارآفرینی اغلب به صورت انتخابی ارائه می شوند و محتوای آنها بیشتر ماهیت نظری و نه عملی دارند. دانشجویان نسبت به استفاده از روش های سنتی آموزشی در غالب کلاس و سخنرانی معترض هستند. در انواع تحقیقات در باب آموزش کارآفرینی نشان داده شده است که رویکرد و روش های سنتی در ایجاد خصایص و مَنش کارآفرینانه ناموفق هستند.

معلم ها

کمبود افراد حرفه ای و با تجربه در کادر آموزشی در دانشگاه های ایران کاملاً مشهود است.

– معلمان نسبت به برنامه درسی، اهداف، محتوا و روش های آموزش کارآفرینی، آگاهی کافی ندارند.

– سطح دستمزدِ اساتید در بخش آموزش عالی، پایین است.

استخدام اساتید دانشگاهی در بسیاری از اوقات از طریق روابط شخصی و به کار گیری مهارت های شبکه ای انجام می گیرد تا بر اساس شایستگی. در نتیجه، بسیاری از اساتید، واجد شرایط نیستند.

فناوری

استفاده از فناوری های پیشرفته آموزشی پیش نیاز آموزش کارآفرینی می‌باشد، به نحوی که توسعه آموزش کارآفرینی توانسته است محیط آموزشی را به طور کلی تغییر دهد. موانع فناوری در سطح آموزش عالی در ایران عبارتند از:

– زیر ساختار ضعیف و عدم دسترسی به اینترنت پر سرعت

– کمبود رایانه‌های پیشرفته و تخصصی – آموزشی

– کمبود طراحان منابع درسی رایانه‌ای یا کادر ماهر در آموزش اینترنتی

– خدمات ارتباطی غیر قابل اعتماد

– ضعف مهارت در زبان انگلیسی، که لازمه استفاده از اکثر فناوری‌های پیشرفته می‌باشد

– عدم اعتماد نسبت به صحت اطلاعات موجود در خصوص باز آزاد و نظام فناوری اطلاعات

تحقیقات

به دلیل ماهیت رو به رشد و در حال توسعه کارآفرینی، محققان و دانشمندان در جستجوی راه های کارآمد تر برای آموزش کارآفرینی در شرایط مختلف می باشند. در ایران، بنا به دلایلی که در فوق به اکثر آنها اشاره شد، تحقیقات در زمینه آموزش کارآفرینی توسعه نیافته است. بیشتر تحقیقات در زمینه کارآفرینی به مسائل کلی می پردازند و نتیجه تحقیقات در مورد گروه هایی غیر از گروه مورد مطالعه، مصداق ندارند. همچنین کمبود تحقیقات و اطلاعات در مورد آموزش کارآفرینی و سنجش میزان موفقیت آنها در یادگیری، رفتار، و منِش کارآفرینانه مانع اصلاح و پیشرفت در زمینه آموزش کارآفریی می باشد.

چالش های خارجی
– بیکاری: همانطور که اشاره شد، کادرهای آموزشی در ایران با بخش های صنایع و خدمات آشنا نیستند و لذا قادر به طراحی و ارائه دروس متناسب با موقعیت های شغلی در بازار کار نمی باشند. عامل اصلی بیکاری در میان فارغ التحصیلان، عدم تطابق رشته آموزشی آنها با نیازهای بازار کار می باشد. اما عوامل بیرونی هم در خارج از محیط آموزشی تاثیر گذارند، مانند:

عدم وجود فرهنگ کارآفرینی
عدم توسعه بخش خصوصی، کمبود شغل
ضعف سازماندهی در بازار کار
تبعیض شغلی علیه زنان، که بیش از نیمی از دانشجویان ایرانی را تشکیل می‌دهند، مخصوصاً در صنایع، مدیریت، و سطوح بالا.
– سرمایه گذاری و منابع مالی کارآفرینی: در کشور آمریکا خیلی از مراکز و کرسی‌های کارآفرینی تحت حمایت مالی بخش خصوصی هستند. در سال ۲۰۰۴، مجموعه سرمایه گذاری بخش خصوصی در چهارصد کرسی دانشگاهی کارآفرینی آمریکا به یک میلیارد دلار می‌رسید. اما در بیشتر کشورها، مانند ایران، بخش اعظم بودجه مدارس و دانشگاه‌ها توسط دولت تامین می‌شود. بیشتر سرمایه گذاری های دولتی مدت‌ها پس از این که نیاز خودش را نشان داده است شروع و مدت‌ها قبل از به ثمر نشستن، پایان می‌یابند.

برای دسترسی به منابع مالی که در انواع سازمان های مختلف در سراسر ایران پراکنده اند، دانشجویان و فارغ التحصیلان می بایست از مسیر اداری پیچیده‌ای عبور کنند که هزینه جذب سرمایه را بالا می‌برد. بانک هایی که برای کسب و کارهای کوچک می‌توانند سرمایه تامین کنند، متقاضی را با روند طولانی و پیچیده ای روبرو می‌کنند و فارغ التحصیلان نمی‌توانند مدارک لازم را برای اخذ وام از بانک تامین کنند. علاوه براین موارد، نرخ بهره بانکی وامها بالا می‌باشد.

– ضوابط و قوانین: بر اساس گزارش سال ۲۰۱۰ بانک جهانی، ایران از میان ۱۸۳ کشور مورد مطالعه در راحتی کسب و کار رتبه ۱۳۷ را دارد. این یعنی محیط ضوابط بر روند انجام کسب و کار حکمفرماست. یکی از اساسی ترین دلایل چنین رتبه ای، داشتن نظامی دیوان سالار و دارای قوانین و ضوابط بیش از حد می باشد. بوروکراسی در بسیاری موارد در ایران روندی پیچیده با مراحلی بی پایان و گاهاً چرخه ای است. دخالت دولتی در بازار و وجود دستگاه‌های نظارتی موازی در ایران به ریسک بالای کسب و کار در ایران انجامیده است.

برنامه ریزان در این حوزه وزارت علوم و فناوری، وزارت آموزش و پرورش، وزارت کار و امور اجتماعی، مجلس شورای اسلامی، وزارت صنایع، و سازمان‌های دیگر را شامل می‌شوند. ازدیاد لایه‌های مسئولیتی از شفافیت می‌کاهد، مدیران را به شک می اندازد و بر آنها فشار می‌آورد.

– فاصله صنعت و دانشگاه: نظام آموزش عالی سه کارکرد دارد: ایجاد علم (تحقیق)، انتقال علم (آموزش)، و توزیع علم (خدمات). نظام آموزشی کشور ایران بر اساس انتقال علم است و اهمیتی که به تحقیقات یا خدمات داده می‌شود ناچیز است. اما با نگاهی بنیادین این نتیجه حاصل آمد که دانشگاه‌ها و محیط کسب و کار در دو دنیای متفاوت عمل می‌کنند، یکی به دنبال دوندگی‌های روزمره و امرار معاش، و دیگری با دغدغه برنامه ریزی دراز مدت برای انتقال علم. فقدان همکاری میان این دو بخش باعث شده که آموزش عالی با نیازهای بازار و جامعه در حال تغییر هماهنگ نباشد.

– فرهنگ کارآفرینی: تا به حال تحقیقی جامع در رابطه با فرهنگ کارآفرینی در ایران انجام نشده، بنابراین باید با نگاه به ارزش های فرهنگی ایرانی “میزان مطلوبیت رفتار کارآفرینانه همچون ریسک پذیری و تفکر مستقل” را جستجو کرد. اقدامات فردی و همچنین اقدامات جمعی در قالب خانواده در فرهنگ ایرانی مقبول است. این در صورتی است که فرهنگ کشورهای توسعه یافته کار تیمی و سرمایه گذاری در ایده هایی که احتمال موفقیت آنها به نظر زیادتر می‌رسد را تشویق می‌کند.

– پیشنهادات: با توجه به شرایط خاص هر کشور، مناسب نیست که طرحی را که متعلق به کشوری دیگر است، بدون اصلاحات لازم در کشور دومی اعمال کرد. با در نظر گرفتن این موضوع، سیاست گذاری های زیر پیشنهاد می‌گردد:

۱- توسعه کارآفرینی باید یکی از ارکان اصلی سازمان‌های محلی و سازمان های عمومی به حساب آید. آموزش کارآفرینی حوزه‌ای نسبتاً جوان است و لذا به حمایت بخش خصوصی و دولتی نیاز دارد تا آموزش کارآفرینی به صورت پایدار در مدارس و همچنین در آموزشگاه‌های غیر رسمی، نهادینه شود.

۲- واضح است که ایران می بایست در زمینه آموزش و توسعه منابع انسانی کارآفرین سرمایه گذاری کند. پیشنهادات در این زمینه عبارتند از استخدام اساتید های ماهر و با تجربه در زمینه کارآفرینی، ارائه آموزش های تربیت معلم به کارآفرینان و صاحبان کسب و کار و ایجاد فرصتِ فعالیت های کارآفرینی در خارج از کشور (حتی به صورت جلساتِ آخر هفته) برای اعضای کادر علمی و اساتید.

۳- برنامه‌های کار و آموزش و کارگاه‌های آموزشی برای معلمان کارآفرینی باید در تمامی شهرستان‌ها ادامه و توسعه یابد. مبنای برنامه ریزی باید ایجاد فرصت و تقاضا برای آموزش کارآفرینی و حمایت از معلمان در آموزش کارآفرینی باشد.

۴- فرهنگ کارآفرینی باید در محیط دانشگاهی رشد کند و به ایجاد روحیه کارآفرینی در میان دانشجویان کمک کند. ارائه آموزش های کارآفرینی و تشویق دانشجویان به راه اندازی کسب و کار، مسئولیت اجتماعی دانشگاه است. با این رویکرد، فارغ التحصیل دانشگاهی به جای جوینده کار، کارآفرین می‌شوند.

۵- به عنوان بزرگترین استخدام کننده فارغ التحصیلان دانشگاهی، دولت باید سیاست های استخدامی را در راستای ارتقای روحیه کارآفرینی تنظیم کند. هم اکنون بیشترین اشتغال دولتی فارغ التحصیلان دانشگاهی در بخش اداری می باشد و نه در بخش تولید.

۶- فیلم های مستند، نمایشگاه ها، جشنواره ها و رسانه ها همگی می توانند با انتقال تجربیات کارآفرینان موفق به نسل های آینده، در ایجاد فرهنگ کارآفرینی موثر باشند.

۷- ارزش های کارآفرینی و نقش و کاربرد آنها در خانواده، دانشگاه و مدرسه باید مورد بازبینی قرار گیرند

۸- روش های سنتی و گذرا همچون سخنرانی و کلاس، در ایجاد خصلت های کارآفرینی موثر نیستند. روش های فعال همچون ساختن طرح کسب و کار، کارآموزی، دعوت از مهمانان کارآفرین، و کار پروژه در ایجاد خصلت‌های کارآفرینی موفق تر هستند. استفاده از روش‌های تعاملی باید تشویق شود. موسسات می‌بایست راهکرد های حمایتی، نظارتی، تشویقی و تحلیلی به کار بگیرند تا استفاده از این روش‌ها را در میان معلمان افزایش دهند.

۹- به ویژه مهم است که در محیط کلاس، معلمان رویکرد استفاده از منابع انسانی را در پیش بگیرد.

۱۰- می بایست میان دانشگاه ها، کارآفرینان و صنایع همکاری و رابطه ای موثر و تعاملی برقرار شود. وزارت خانه‌های مسئول می بایست به منظور ایجاد موسسات تحقیقات و توسعه، با موسسات آموزش عالی کار کنند تا دستاوردهای اخیر آموزش کارآفرینی را در داخل ایران و در سطح جهانی بررسی کنند و سیاست‌های عملی ارائه دهند که به واسطه کارآفرینی، رفاه را در کشور افزایش دهند.

۱۱- خدمات حمایتی و آموزشی باید به فارغ التحصیلانی که می خواهند کسب و کار خود را راه بیاندازند، ارائه گردد.

۱۲- شرایط و قوانین راحت تر باید فراهم گردد تا وام های بانکی با بهره پایین به شرکت‌های جدید، کار آفرینان، فارغ التحصیلان و کسب و کار های کوچک ارائه گردد

۱۳- ایجاد کسب و کار در محیط مجازی، بانکداری اینترنتی، سرمایه گذاری خرد و بیمه خرد می توانند به جذب سرمایه برای کسب و کارهای تازه تاسیس بیانجامند

۱۴- هم اکنون ساز و کار سنجش در برنامه های آموزش کارآفرینی ایران وجود ندارد. برنامه‌های آموزش کارآفرینی باید مرتب مورد سنجش و مطالعه قرار گیرند تا با اصلاحات لازم، میزان موفقیت آنها در دسترسی به اهداف مورد نظر افزایش یابد. تاثیرات کوتاه مدت و بلند مدت این برنامه‌ها باید با به کار گیری گروه‌های کنترل نیمه تجربی پیش-و-پسا-آزمایشی سنجیده شوند.

۱۵- کارآفرینی باید در برنامه های آموزشی عمومی گنجانده شود تا دانش آموزان قبل از رسیدن به دانشگاه، روحیه و مهارت‌های کارآفرینی را در خود ارتقا دهند. دوره ها باید عناصر نظری و عملی را در خود داشته باشند. درس آموزش کارآفرینی باید به تمام دانشجویان رشته‌های مدیریتی و غیر مدیریتی ارائه شود. باید تعداد دوره های کارآفرینی و تعداد مدارسی که دوره کارآفرینی ارائه می دهند افزایش یابد و دروس کارآفرینی در اختیار طیف وسیع تری از دانشجویان قرار گیرند. نهادینه ساختن کارآفرینی در نظام آموزشی و ایجاد دسترسی بیشتر به آموزش کارآفرینی اولین قدم در راستای ایجاد فرهنگ نوآوری و ساختن موجی جدید از افراد و سازمان‌های کارآفرین می باشد.

۱۶- منابع درسی متفاوتی باید برای آموزش کارآفرینی در رشته‌های مدیریتی و در رشته‌های غیر مدیریتی طراحی شود، و محتوای آن ها باید بنا بر اساس تنوع مخاطبان انتخاب شوند.

۱۷- کارکردهای پارک های علوم و فناوری به نیازهای توسعه در ایران بسیار نزدیکند و ادامه توسعه و تشکیل این پارک‌ها در راستای کم کردن فاصله میان نظام آموزشی و بازار و صنایع تجویز می‌گردد.

نتیجه گیری
آموزش کارآفرینی در دهه اخیر در ایران مورد توجه بیشتر قرار گرفته است
فعالیت‌های ابتدایی در زمینه توسعه آموزش کارآفرینی موفق بوده اند
دانشگاه ها و دولت و سازمان های تابع عوامل اصلی حمایت و تشویق کارآفرینی هستند
ایران به خاطر داشتن درصد بالای افراد باسواد، منابعِ قابل دسترس و جمعیت جوان، موقعیتی ویژه برای یادگیری تجربیات و برنامه‌های کارآفرینی معاصر جهان دارد. بنابراین باید بر روش‌های فوق پیشرفته و به روز و همچنین مرتبط با مسائل ایران تاکید شود.
سازمان های دولتی ایران باید در مورد آموزش کارآفرینی از خود تعهد نشان دهند و سرمایه گذاری بلند مدت بکنند. متاسفانه بیشتر برنامه‌ها چند سال پس از شروع، پایان می یابند.
رقابت پذیری، نوآوری و رشد اقتصادی ایران به دست مدیران جدید با مهارت‌ها و منِش کارآفرینی در زندگی حرفه ای، چه در ساختن کسب و کار های جدید و چه در متحول ساختن سازمان های موجود، حاصل می‌شود. آموزش کارآفرینی اولین و مهمترین قدم برای ایجاد فرهنگ نوآوری در ایران می باشد.