فلسفه وجود چنین مجازات‌هایی در واقع کاهش اثرات منفی محکومیت به حبس است. به عقیده برخی جامعه‌شناسان، مجازات حبس سهم زیادی در احکام صادره دادگاه‌ها داشته و البته طبق آمار، بر جلوگیری از ارتکاب مجدد به جرم، تأثیر کمی دارد.

اگر مجازات‌های جایگزین به گونه‌ای تنظیم شوند که با جرم منطبق بوده و از نظر هزینه به گونه‌ای باشد که فرد حتی درصورتی که زمینه فراهم باشد، مرتکب جرم نشود، قطعاً نسبت به حبس تأثیرگذارتر خواهد بود.

در ایران شهریورماه سال ۹۵ بود که رئیس وقت دستگاه قضایی کشور  بخشنامه ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها را صادر کرد. این بخشنامه که در ۳۳ ماده تدوین شده است به تشریح چگونگی اعمال مجازات‌های جایگزین حبس نیز می‌پردازد و وظایف سازمان‌ها و دستگاه‌های تابع قوه قضاییه را دراین خصوص شرح می‌دهد.

۱. زنی که محکوم به در دست گرفتن تابلوی «من یک احمقم» شد

شِنا هاردین، زنی بود که در اُهایو به دلیل متوقف نکردن ماشینش، هنگامی که اتوبوس مدرسه در حال پیاده کردن بچه‌ها بود، محکوم شد تا علاوه بر ضبط شدن گواهینامه رانندگی و پرداخت۲۵۰ دلار به عنوان جریمه، به مدت دو روز با در دست گرفتن تابلویی که روی آن نوشته شده بود:«فقط یک احمق می‌تواند برای دور زدن اتوبوس مدرسه وارد پیاده‌رو شود» در زمان شلوغی خیابان، زیر چراغ راهنمایی بایستد.

۲. ده سال مراجعه مداوم به کلیسا

تایلر آلرد، نوجوان ۱۷ ساله‌ای که در توسلا اکلاهوما، به علت مصرف مشروبات الکلی و رانندگی بدون گواهی‌نامه موجب قتل دوستش و سرنشینان خودرویی دیگر شده بود، با حکم قاضی محکوم شد تا به مدت ۱۰ سال برای تقاضای توبه به کلیسا مراجعه کند.

۳. مجازات مردی که یک سگ را کشته بود

رابرت کلارک به دلیل سروصدای زیاد، به سگ همسایه‌اش کشلیک کرده بود، توسط یکی از قضات اُهایو محکوم شد تا ضمن پوشیدن لباس کاراکتر عروسکی سگ، به ۵ مدرسه ابتدایی در این منطقه برود.

۴. مجازاتی عجیب برای یک حمل‌کننده‌ی ماریجوانا

یکی از عجیب‌ترین مجازات‌هایی که تا کنون جایگزین حبس بوده، مجازات در نظر گرفته شده برای مردی در انگلیس بود که با مقداری غیرقانونی در ماریجوانا دستگیر شد. او از طرف قاضی محکوم شد تا در یک مقاله‌ی ۵۰۰۰ کلمه‌ای از عوارض وحشتناک مصرف ماریجوانا بنویسد.

۵. ۴۶۶ پیام توئیتری برای تقاضای بخشش

یک مرد فرانسوی که به دلیل توهین به یک خانم در فضای مجازی به دادگاه فراخوانده شده بود، محکوم شد تا با ۶۴۴ پیام در توئیتر از او عذرخواهی کند.

شاید در ابتدا در تمام کشورها این نوع مجازات‌ها به نظر شوخی می‌آمدند اما جالب است بدانید در کشور ایران نیز مواردی از این دست بوده.

۱. کاشت و مراقبت از درخت‌ها به مدت دو سال

سال ۹۵ یک قاضی در سوسنگرد کسی را که اقدام به قطع ۳۴ اصله درخت کرده بود را به دو سال کاشت و مراقبت از درختان محکوم کرد.

۲. هزار ساعت کار در محیط زیست

یک مجرم گنبدی که پس از مجروح کردن فردی به یک سال حبس و پرداخت دیه محکوم شد، پس از چهار ماه حبس و جلب رضایت شاکی، از طرف دادگاه به هزار ساعت کار پاکسازی در محیط زیست محکوم شد.

۳. خط کشی خیابان

قاضی سلیمان عفیف یکی از قضاتی است که در حکم مجازات‌های جایگزین معروف است. یکی از متهمانی که با او روبرو شده بود، در یک صحنه تصادف بعد از مجروح کردن چند نفر، متواری شد و البته با وجود جلب رضایت از شاکی‌های پرونده، باید ۳ ماه در زندان حبس می‌شد اما حکم قاضی سلیمان عفیف برای او ۲۷۰ ساعت خطرکشی خیابان‌های بندرعباس بود و از آنجا که فرد متأهل و دارای پنج فرزند بود، قاضی به او اجازه داد که ۴ ساعت در روز به اجرای مجازات پرداخته و پس از آن برای امرار معاش به کار روزمره‌اش بپردازد.

۴. محکومیت به یادگیری سواد

نوجوان شیرازی که به جرم حمل مواد مخدر دستگیر شده بود، چون سواد کافی نداشت توسط قاضی دادگاه کیفری به یادگیری سواد به مدت یک سال در کانون اصلاح و تربیت محکوم شد.

۵. تحقیق و پژوهش، جایگزین حبس

یکی از موارد جالبی که به مجرم بجای حبس به مجرم مجازات جایگزین تعلق گرفت، در شهرستان اردکان بود. مرد ۵۲ ساله‌ای که یک مرغ مینا را شکار کرده و در ماشین خود پنهان کرده بود، به دیل ابراز ندامت و نداشتن هیچ گونه سابقه کیفری شامل حکم جایگزین حبس شد و طبق این حکم، مجرم باید به مدت شش ماه ضمن مراجعه به اداره کل محیط زیست محل سکونتش در کرمان، در خصوص محیط زیست ایران، انواع گونه‌های وحشی و محافظت شده و کمیاب، چگونگی نگهداری و رسیدگی به آنها، همچنین نوع نگاهی که باید به محیط زیست و جانداران در کشور داشت، تحقیق کامل و جامعی را انجام داده و نتایج این تحقیق را با دستخط خود در ۲۵ صفحه به صورت مکتوب تهیه کند.

اخیرا تعدادی مجازات جایگزین حبس در کشورمان شامل حال برخی محکومین شده‌است.

چند روز پیش اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان اشکذر در استان یزد از دادگستری این شهر خواسته است که با خرید کتاب برای کتابخانه‌های عمومی شهر به مجرمین تخفیف دهد که با این طرح توافق شد و از این پس بیشتر مجرمین می‌توانند با خرید کتاب برای کتابخانه‌های عمومی شهر در مجازات خود تخفیف بگیرند.

در مورد دیگری که گزارش شد، چندی پیش یک قاضی در بخش ارداق قزوین، خلاصه‌نویسی از کتاب و چاپ بنر از احادیث، خطبه‌ها و کلمات قصار حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه و نصب آن در سطح شهر را از اقدامات فرهنگی که همراه با کتاب و کتاب‌خوانی به محکومان ابلاغ می‌کند.

آذربایجان شرقی رتبه اول مجازات‌های جایگزین حبس

در ایران استان آذربایجان شرقی به صدور احکام مجازات جایگزین حبس برای جرایمی که با امنیت مردم ارتباط نداشته در ۲ سال اخیر، رتبه اول را به خود اختصاص داده است. از جمله این مجازات‌ها می‌توان به حفظ ۳۰ جزء قرآن و فعالیت در حرفه آموزی فرش و کفش در زندان‌های استان اشاره کرد.